Duizeligheid is een veelvoorkomende klacht. Zowel huisartsen als ziekenhuisspecialisten (neuroloog, KNO-arts, internist, geriater of cardioloog) zien veel patiënten met duizeligheid.
Het moeilijke aan de klacht duizeligheid is dat iedereen er wat anders mee bedoelt. Kortom; voor ieder is het gevoel van duizeligheid anders. Grofweg valt duizeligheid uiteen in drie grote groepen:
- Een licht gevoel in het hoofd (zweverig gevoel of gevoel te gaan flauwvallen)
- Een draaisensatie waarbij u het gevoel heeft dat de wereld om u heen draait of dat u zelf rond draait
- Gevoel van onevenwichtig op de benen staan/ uit balans zijn. Sommige mensen zeggen dan ook wel eens dat de duizeligheid uit de benen komt.
- Natuurlijk zijn ook combinaties van deze gevoelens mogelijk en de aard van de duizeligheid kan in de loop van de tijd veranderen. Het onaangename gevoel dat duizeligheid geeft kan gepaard gaan met allerlei andere klachten zoals angst, geeuwen, misselijkheid, braken, zweten.
U kunt zich wel voorstellen dat het voor de arts van groot belang is dat u zo goed mogelijk onder woorden brengt wat u precies voelt. Elk soort duizeligheid kan namelijk andere oorzaken hebben.
Duizeligheid kent veel oorzaken. Het is dan ook niet mogelijke een compleet overzicht te geven van alle oorzaken. Duizeligheid wil ook niet zeggen dat er altijd iets mis is met de werking van het evenwichtsorgaan of de hersenen. Veel oorzaken zijn te behandelen door de huisarts, maar soms is doorverwijzing nodig en op basis van de soort duizeligheid, bijkomende symptomen en uw voorgeschiedenis bepaalt de huisarts naar welke specialist u wordt doorverwezen. In zo’n 15% van de gevallen wordt er geen oorzaak voor de duizeligheid gevonden.
Ontstaan van duizeligheid
Normaal wordt er constant informatie in de hersenen verwerkt over de ruimte om u heen en over de positie die uw lichaam in deze ruimte inneemt. Deze informatie is afkomstig van de volgende systemen:
- Het evenwichtsorgaan. Het evenwichtsorgaan ligt in het bot achter het oor. Het evenwichtsorgaan is gevoelig voor veranderingen van de stand van het hoofd. Het ligt vlak bij het gehoororgaan en ze vormen een soort van eenheid. Gehoorklachten kunnen dus voorkomen bij ziekten van het evenwichtsorgaan.
- De ogen. U kunt met uw ogen dicht veel moeilijker bewegen in de ruimte; het is dus duidelijk dat een goed zicht van belang is voor het evenwicht.
- Het gevoel in spieren en pezen (ook wel propriocepsis genoemd). Constant worden vanuit de spieren, pezen en gewrichten signalen naar de hersenen gezonden over de stand van het lichaam en van de stand van het hoofd ten opzichte van het lichaam.
Alle informatie van bovenstaande systemen komt binnen in de hersenen en wordt daar verwerkt. Vanuit de hersenen worden weer signalen naar de spieren in het lichaam gestuurd zodat u uw houding kunt aanpassen en zo uw evenwicht bewaart.
Als er ergens in deze keten iets mis gaat en er worden daardoor signalen niet naar de hersenen doorgestuurd, of er worden verkeerde signalen doorgestuurd, kan dit leiden tot verlies van evenwicht en/of duizeligheid.
Het is goed om te beseffen dat alleen acute problemen van het evenwichtsorgaan leiden tot draaiduizeligheid. Als het evenwichtsorgaan langzaam in functie achteruit gaat, dan past het gehele systeem zich hierop aan en wordt doorgaans geen draaiduizeligheid ervaren. Verlies van evenwicht staat dan meestal voorop. Dit laatste geldt ook voor een symmetrische achteruitgang van beide evenwichtsorganen.
Voor meer informatie over de werking van het evenwichtsorgaan, inclusief video, wordt u verwezen naar de volgende link:
Labyrinth (evenwichtsorgaan) in het binnenoor
Oorzaken van duizeligheid
1. Aandoeningen van het evenwichtsorgaan
BPPD (positieduizeligheid)
Neuritis vestibularis
Ziekte van Ménière
Vestibulaire migraine
Benigne recidiverende vertigo
BPPD
Voor verdere uitleg hierover wordt u verwezen naar Positieduizeligheid (BPPD) onder ‘ziekte info’ elders op deze site.
lichamelijk onderzoek belangrijk. Vaak is de diagnose dan al te stellen en is aanvullend onderzoek niet nodig. Soms wordt een evenwichtsonderzoek of beeldvormend onderzoek van de hersenen (CT of MRI scan) verricht. Dit is zeker niet altijd nodig!
Neuritis vestibularis
Een neuritis vestibularis is de medische term voor een ontsteking van het evenwichtsorgaan of de evenwichtszenuw. Het kenmerkt zich door vrij acuut optredende heftige draaiduizeligheid die langzaam in de loop van dagen tot weken afneemt. In de eerste paar dagen voelt u zich erg ziek en meestal ligt u het liefst stil op bed en is er vaak ook misselijkheid, braken, zweten. Bewegingen van het hoofd maken de klachten erger. Het gehoor is normaal.
In de periode die volgt ebt de continue draaiduizeligheid weg maar kan een onvast gevoel blijven bestaan en ook kunt u last hebben van duizeligheid of verminderd evenwicht bij hoofdbewegingen.
Een tweede aanval van een neuritis vestibularis komt maar bij een paar procent van de patiënten voor. Meestal blijft het dus bij een eenmalig event.
De klachten van een neuritis vestibularis worden vermoedelijk veroorzaakt door een ontsteking van het evenwichtsorgaan of de evenwichtszenuw. Vaak hebben patiënten in de weken voorafgaand een bovenste luchtweginfectie doorgemaakt.
Door de ontsteking is sprake van een acute uitval van één van de evenwichtsorganen. Voor een goede balans is juist een symmetrische werking van de evenwichtsorganen nodig. Vergelijk dit met de propellers van een vliegtuig. Als de propellers even hard werken is het vliegtuig in evenwicht en gaat vooruit. Als één van de propellers uitvalt, raakt het vliegtuig uit koers, of gaat zelfs rondspinnen; dit is ook wat er bij u gebeurt als één van de evenwichtsorganen uitvalt.
Om de diagnose te stellen is uw verhaal en een (neurologisch) onderzoek meestal voldoende.
Er bestaat geen medicijn die de oorzaak van de klachten wegneemt. In de begin fase kunnen medicijnen tegen misselijkheid/braken en rustgevende medicatie worden gegeven. Maar verder moet u enkele dagen uitzieken, net zoals bij de griep. Als het na enkele dagen beter gaat kunnen de evt. gegeven medicijnen gestopt worden en is het het beste als u zo snel mogelijk weer gaat bewegen. Hierdoor wordt het lichaam getraind om de uitval van het evenwichtsorgaan te compenseren waardoor de klachten eerder verdwijnen. Hiermee kunnen de klachten vanzelf overgaan, maar het is niet vreemd dat dat weken duurt. Als de klachten van een onevenwichtig gevoel of duizeligheid/verlies van evenwicht bij hoofdbewegingen blijft bestaan, dan kan gespecialiseerde fysiotherapie nodig zijn (vestibulaire revalidatie). Na een neuritis vestibularis komt ook vaker een BPPD voor, die dan als zodanig behandeld moet worden.
Meer informatie over Neuritis Vestibularis op Thuisarts.nl
Ziekte van Ménière
Patiënten met de ziekte van Ménière hebben de volgende klachten:
- Herhaaldelijke aanvallen van draaiduizeligheid die meestal enkele uren duren, niet elke aanval is even zwaar. Het is niet te voorspellen wanneer er weer een aanval zal optreden. Tussen de aanvallen door blijft er soms een licht/zweverig, onzeker of een dronken gevoel bestaan.
- Slechthorendheid. Na de eerste aanval, maar soms ook later, ontstaat (wisselend) gehoorverlies, meestal aan één oor.
- Oorsuizen, ook wel tinnitus genoemd. Vaak treedt wisselend oorsuizen op dat het ergst is tijdens en vlak na een aanval. Veel mensen hebben ook last van een drukkend of vol gevoel in het oor, vaak voordat de aanval begint.
De diagnose wordt gesteld door een KNO-arts. Ook behandeling vindt plaats door de KNO-arts. In ieder geval is een gehoortest nodig. Ander aanvullend onderzoek vindt alleen plaats op indicatie.
Ondanks jaren van uitgebreid onderzoek, is nog steeds niet bekend wat nu de precieze oorzaak is. Waarschijnlijk is er sprake van een ophoping (hydrops) van endolymfe, de vloeistof die zich in de binnenste ruimte van het gehoororgaan bevindt. Door een scheurtje in de dunne wand van deze binnenste ruimte, kan de endolymfe zich mengen met de vloeistof (perilymfe) buiten deze ruimte. Dit triggert vermoedelijk een aanval.
Voor meer informatie wordt u verwezen naar de patiëntenfolder Ziekte van Ménière’ van de KNO en naar Thuisarts.nl
Vestibulaire migraine
Vestibulaire migraine kenmerkt zich door herhaaldelijke plotselinge aanvallen van forse draaiduizeligheid, minuten tot uren durend. Deze diagnose kan alleen gesteld worden bij patiënten die ook voldoen aan de criteria die zijn opgesteld voor migraine. De draaiduizeligheidsaanvallen gaan gepaard met migraine verschijnselen zoals de hoofdpijn, overgevoeligheid voor licht en geluid, misselijkheid en braken of een visueel aura (vlekken of flikkeringen voor de ogen). De aanvallen variëren sterk per patiënt en per keer.
Vestibulaire migraine komt, net als migraine, vaker voor bij vrouwen. Patiënten met migraine hebben sowieso vaker last van duizeligheid. Verder zijn deze patiënten vaak ook (over)gevoelig voor bewegingen en hebben vaker last van reisziekte.
Met name uw verhaal is van belang om betrouwbaar de diagnose te kunnen stellen. Soms is een gehoortest, evenwichtsonderzoek of beeldvorming van de hersenen nodig.
De precieze oorzaak van vestibulaire migraine is niet bekend.
Voor de hoofdpijn bij migraine aanvallen bestaat goede aanvalsmedicatie. Dit is voor de aanvallen van draaiduizeligheid echter niet het geval. Wel kunnen tijdens een aanval middelen gebruikt worden tegen de misselijkheid en het braken. Als aanvallen frequent voorkomen kan er een reden zijn om met dagelijkse medicatie te starten om de aanvallen te voorkomen (profylaxe medicatie). Dit wordt ook voor migraine gegeven.
Benigne recidiverende vertigo
Benigne recidiverende vertigo, of in het Engels Recurrent Vestibulopathy, kenmerkt zich door herhaaldelijke aanvallen van draaiduizeligheid, die meestal enkele uren duren. De aanvallen variëren in duur en in ernst. De term benigne staat voor goedaardig, ook al kunnen de aanvallen voor u heel vervelend zijn.
Er is geen sprake van gehoorklachten of gehoorverlies, in tegenstelling tot de ziekte van Ménière. Er is in principe ook geen sprake van hoofdpijn, in tegenstelling tot de vestibulaire migraine.
Met name uw verhaal is van belang om betrouwbaar de diagnose te kunnen stellen. Soms is een gehoortest, evenwichtsonderzoek of beeldvorming van de hersenen nodig.
Tot op heden is de oorzaak niet bekend.
Tijdens de aanval kunnen medicijnen tegen misselijkheid en braken gebruikt worden.
In het merendeel verdwijnen de klachten spontaan na enkele maanden tot jaren. Het kent een goedaardiger beloop dan de Ziekte van Ménière.
2. Aandoeningen van de hersenen
Het is goed om te beseffen dat aandoeningen van de hersenen zelden alleen maar duizeligheid geven.
Er kan sprake zijn van een doorbloedingsprobleem (bv een TIA of infarct) in het gebied waar informatie vanuit het evenwichtsorgaan binnenkomt. Bij dit gebied liggen zoveel andere functies in de buurt dat er eigenlijk altijd ook andere verschijnselen zijn, zoals dubbelzien, slikproblemen, spraakproblemen en coördinatieproblemen van een arm en/of been.
Bij patiënten die al langere tijd herhaaldelijke draaiduizeligheidsaanvallen hebben zal er dus eerder sprake zijn van een aandoening van het evenwichtsorgaan dan een ziekte van de hersenen.
3. Overige oorzaken
PPPD: Persisterende Positionele Perceptie Duizeligheid
Dit is een term die nog niet zo lang gebruikt wordt. Oudere termen hiervoor zijn chronische subjectieve duizeligheid en visuele vertigo.
De belangrijkste symptomen van PPPD zijn: een constant deinend en onzeker gevoel en klachten van onevenwichtigheid (zonder draaiduizeligheid).
Om de diagnose te stellen moeten de klachten minimaal 3 maanden aanwezig zijn. De klachten zijn wisselend aanwezig, maar de meeste mensen hebben alle dagen last. De klachten nemen toe bij rechtop zitten of staan, bij hoofd- en lichaamsbewegingen, en bij het waarnemen van bewegende beelden. Patiënten kunnen omstandigheden die de klachten uitlokken gaan vermijden. Bijkomstige klachten van angst en somberheid zijn geen uitzondering.
Klachten van PPPD beginnen vaak na een aanval van draaiduizeligheid door een probleem van het evenwichtsorgaan, maar kunnen ook ontstaan na bijvoorbeeld een paniekaanval. De klachten kunnen ook samengaan met een chronische ziekte van het evenwichtsorgaan, zoals de ziekte van Ménière.
De oorzaak is (nog) niet bekend. Er worden geen afwijkingen gevonden bij aanvullend onderzoek: het lijkt er dus op dat de hersenen en het evenwichtsorgaan goed functioneren (vergelijk het met een computer waarop de hardware goed werkt), maar het programma dat wordt afgedraaid werkt niet (de software hapert). Als voorbeeld: als je over een grote glazen plaat heen loopt voelt dat heel ongemakkelijk en het kan ook beangstigend zijn (val ik er doorheen?), daardoor ga je bv schuifelend lopen, met je armen wijd. Als je van de glazen plaat afkomt ga je in principe weer normaal lopen, want de trigger voor de onzekerheid is weg. Soms draait dit programma door en gaat het niet meer terug naar het oude; je hersenen blijven dan hangen in het oude programma, alsof je nog op de glazen plaat staat.
Behandelopties:
- Vestibulaire revalidatie. Hiervoor is maanden therapie nodig.
- Medicatie. Medicatie tegen angst of antidepressiva kunnen een gunstig effect hebben.
- Cognitieve gedragstherapie. Het goede effect is afhankelijk van hoe snel de therapie wordt gestart na het ontstaan van de klachten.
Hyperventilatie
Bij hyperventilatie wordt vaak gedacht aan aanvallen van een versnelde ademhaling en daarbij kortademigheid. Vaak komt hier ook duizeligheid bij, de aanvallen kunnen beangstigend zijn. Hyperventilatie is een onbewuste ontregeling van de ademhaling.
Minder goed bekend is echter de chronische hyperventilatie waarbij echte aanvallen vaak ontbreken. Bij deze chronische vorm is er gedurende langere tijd een te diepe ademhaling of een te snelle ademhaling. Ook hier kunt u zich niet bewust van zijn, maar het kan wel leiden tot een vervelende duizeligheid die er vaak of zelfs dagelijks is. Soms komen er ook ander klachten bij zoals tintelingen in de handen en rond de mond, zweten en hartkloppingen.
De oorzaken voor hyperventilatie kunnen divers zijn. Soms is er voorafgaand een specifieke trigger of een specifiek voorval geweest dat beangstigend was of voor veel stress heeft gezorgd en zo de ademhaling heeft ontregeld. Hyperventilatie wordt ook vaak gezien bij mensen met depressieve- of angstproblemen. Soms is er een onderliggend longprobleem dat voor chronische hyperventilatie zorgt.
De behandeling van hyperventilatie bestaat doorgaans uit ademhalings- en/of ontspanningsoefeningen (eventueel onder begeleiding van een fysiotherapeut).
Depressieve of angststoornis
Zoals onder het kopje hyperventilatie genoemd kan duizeligheid ook voorkomen bij angst , paniekstoornis en depressiviteit. Dit kan komen door (chronische) hyperventilatie dat frequent in combinatie met angst optreedt, maar ook zonder hyperventilatie wordt duizeligheid vaak gerapporteerd.
De hyperventilatie kan primair behandeld worden, maar als dit onvoldoende helpt kan het nodig zijn de onderliggende depressieve-/angststoornis te behandelen, bijvoorbeeld via een psycholoog of psychiater. Soms wordt ook medicatie gegeven.
Hier kunt U informatie vinden over een paniekstoornis.
Lage bloeddruk
Voor verdere uitleg hierover wordt u verwezen naar ‘lage bloeddruk bij opstaan’ elders op deze site.
Medicatie
Zoals u ook in de bijsluiter van veel medicatie kan lezen is duizeligheid een veelvoorkomende bijwerking. Vaak is het een duizeligheid die bestaat uit een licht gevoel in het hoofd. Met name als duizeligheid is ontstaan in relatie tot het starten van een nieuw medicijn moet hieraan gedacht worden als oorzaak van de duizeligheid. De meest logische stap is dan de proef op de som te nemen en te kijken of deze duizeligheid verdwijnt door het medicijn weer te stoppen. Doe dit altijd in overleg met uw behandelend arts. Medicijnen die vaak tot duizeligheid leiden, met name bij ouderen, zijn bloeddruk verlagende medicijnen of plastabletten.
Cardiale oorzaken
Ook aandoeningen van het hart kunnen voor duizeligheid zorgen, zoals bijvoorbeeld ritmestoornissen. Hierbij kunnen ook wegrakingen optreden.
Behandeling: vestibulaire revalidatie
Vestibulaire revalidatie is een oefentherapie om de klachten te verminderen die u heeft gekregen door problemen met het evenwichtsorgaan. Het wordt aangeboden door gespecialiseerde fysiotherapeuten.
Met name op klachten die ontstaan zijn door een verminderde functie van één evenwichtsorgaan heeft dit goed effect, maar het wordt ook ingezet voor evenwichtsklachten door een andere oorzaak, andere vormen van duizeligheid en problemen met het zien.
De oefentherapie is gericht op het verminderen van de duizeligheidsklachten en het verbeteren van het evenwicht. De oefeningen bestaan uit oog-, hoofd- en lichaamsbewegingen waarbij soms duizeligheid uitgelokt wordt. Hiermee worden de hersenen getraind om om te gaan met de nieuwe situatie.
De oefeningen zijn effectief als ze regelmatig en langdurig worden uitgevoerd en het vergt dus ook van u in de thuissituatie grote inzet.
Op deze site zijn de fysiotherapeuten te vinden die zich in vestibulaire revalidatie hebben gespecialiseerd.
